Museum Oud Amelisweerd wint prestigieuze prijs voor cultureel erfgoed
De jury is lovend over de manier waarop het landhuis is gerestaureerd en herbestemd. Soda en restauratiearchitect Krijn van den Ende (BBOR) hebben telkens het monument als startpunt van handelen genomen.
De jury prijst de uitmuntende conserverings- en museologische aspecten in het project. ‘De educatieve kwaliteit van het museum is discreet maar zelfbewust, de kwaliteit van het tentoonstellingsmeubilair is uitnemend'. ‘De hedendaagse aanvullingen, zoals bijvoorbeeld de collectie moderne kunst zijn goed in de historische context ingepast. Het monument zelf is van groot belang en de authenticiteit van het 18e eeuwse landhuis is intact gebleven, dankzij de aandacht die de restaurateurs hebben besteed aan alle details.’ benadrukt de jury.
‘The modern additions to the historical setting, whether we take as examples the Modern art or the contemporary style of exhibition, are well incorporated.
Muren vertellen geschiedenis
Oud Amelisweerd werd rond 1770 gebouwd door baron Godard Taets van Amerongen. Met schepen van de V.O.C. kwamen de Chinese behangsels naar Nederland om de muren van het zomerverblijf te verfraaien. Bloeiende struiken en vogels, een jachtscène en een drakenbootfestival geven uitdrukking aan het 18de eeuwse ideaalbeeld van de natuur als symbool voor het ware en het goede.
Ook latere bewoners als koning Lodewijk Napoleon en de familie Bosch van Drakesteyn lieten hun sporen na. Laag na laag: behangfragmenten op de muren laten een bonte schakering van 18de, 19de en 20ste eeuwse stijlen zien. Zo vertellen de muren van Oud Amelisweerd over de bewoners en hun tijd.
Tussen 2013 en 2014 voegen de gemeente Utrecht – inmiddels de eigenaar van de buitenplaats – en het Armando Museum een nieuwe bewoner toe aan deze rijke historie met de collectie van de Nederlandse kunstenaar Armando.
Restauratie paradox
Hoe combineer je het behoud van een monumentale landhuis met de functie van een museum, zonder dat dit leidt tot halfslachtige compromissen of onwenselijke concessies? Naast de ogenschijnlijke tegenstelling tussen de historische buitenplaats en het werk van Armando staan ook het behoud van het kwetsbare monument en het openstellen hiervan op gespannen voet met elkaar. Elke verdieping van het landhuis kreeg een andere benadering.
Bel-etage
‘The modern additions to the historical setting, whether we take as examples the Modern art or the contemporary style of exhibition, are well incorporated.
De tijdslagen in Oud-Amelisweerd zijn af te lezen aan de lagen behang in de kamers. Op de eerste verdieping zijn de behangsels grotendeels beschadigd en verwijderd. De aanwezige behangfragmenten getuigen van de verschillende periodes van bewoning. Echter de staat en verscheidenheid van deze fragmenten stond een gebruik als ondergrond voor het tonen van kunst in de weg. In plaats van één bepaalde behanglaag te reconstrueren, is er gekozen om alle fragmenten intact te laten en te conserveren.
Om de ruimtes toch geschikt te maken voor het exposeren van kunst zijn de wanden ontstoord door een nieuwe laag toe te voegen. Een speciaal voor dit doeleinde geweven, transparante linnen bespanning die refereert aan de ondergrond van de oude wandbespanningen.
Documentatiecentrum
Op de zolder bevindt zich het documentatiecentrum over het werk van Armando en de geschiedenis van het landhuis.
Hier is het volledige interieur als nieuwe laag toegevoegd. Door het grote contrast tussen interieur en landhuis worden beiden benadrukt.
De historie van het huis, z’n bewoners en unieke behangsels wordt beleefbaar gemaakt door een interactieve tentoonstelling.
Het ogenschijnlijk uit papier opgebouwde meubel midden in de ruimte speelt hierin een belangrijke rol. Aan de hand van behangfragmenten wordt het verhaal van het monument en zijn bewoners verteld. Deze fragmenten zijn geplaatst in lades waar ze beschermd zijn tegen licht en vocht. Door het opentrekken van de lade begint de ene keer een animatie op een scherm in de bovenkant van het meubel of licht elders in de ruimte een groter behangfragment op.
Ingenieus daglichtsysteem
Bij de aanleg van dit landgoed in de 18de eeuw stond de beleving van de natuur centraal. De grote ramen in het huis en de zichtlijnen in het omliggende park vormen hiervan de getuigen.
Om de kwetsbare wanddecoraties te beschermen tegen te veel daglicht waren de luiken de laatste decennia gesloten, waardoor de relatie met de omgeving verloren is gegaan. Samen met licht adviseur Joost de Beij is er speciaal voor dit museum een interactief lichtsysteem ontwikkeld.
Via permanente lichtmeting worden de bestaande luiken en nieuwe screens automatisch bediend om de toegestane hoeveelheid daglicht te reguleren. De ruimtes en de aanwezige kunstwerken worden zoveel mogelijk aangelicht met natuurlijk licht. Door Soda ontworpen lampen vullen dit op een subtiele manier aan waar nodig. Als resultaat is het contact met het omringende landschap hersteld.
Details
De meubelen die Soda ontwerpt zijn geen objecten die enkel naar zichzelf verwijzen. De banken die voor het museum zijn ontworpen, zijn opgebouwd uit verschillende lagen, een subtiele verwijzing naar de gelaagde historie van het landhuis.
Jaarlijks betreden tienduizenden bezoekers het museum. Een traploper moet de houten traptreden beschermen tegen hun voetstappen.
Het patroon op deze traploper verwijst naar de slijtagesporen op de eeuwenoude trap eronder.
Tentoonstellingen
Tekst is een belangrijk medium voor de kunstenaar Armando. Echter door de onmogelijkheid om deze teksten toe te passen wegens de historische wandbespanningen, ontstond de opgave om hiervoor een alternatief idioom te ontwikkelen. Samen met grafisch vormgever Vanessa van Dam zijn hiervoor verschillende varianten bedacht. Van gefreesde letters op tegelwand of vloer , tot op linnen aangebrachte teksten.
Het linnen is de drager van de tekst waardoor er een dialoog ontstaat tussen kunst en monument.
Het Koetshuis
Vanwege de kwetsbaarheid van het landhuis is er gekozen om de ticketverkoop, horeca en auditorium onder te brengen in het koetshuis.
Het ticketoffice en de museumwinkel van Museum Oud Amelisweerd sluiten aan op het museumconcept: in het meubilair, ook hier als een nieuwe laag toegevoegd, herken je de minimalistische vormentaal van het documentatiecentrum op zolder. Het houten meubel in de entree van het koetshuis (met uitgebreide informatie over de landgoederen) is ontworpen in opdracht van de gemeente Utrecht en opgebouwd uit eikenhout afkomstig van deze landgoederen.
In de kasten zijn teksten van Armando uitgefreesd. Als de museumwinkel gesloten is zijn deze beeldbepalend.
De Veldkeuken
De Veldkeuken is een museumcafé, bakkerij en ‘slow food’ restaurant in het koetshuis van landgoed Oud Amelisweerd. Soda ontwikkelde het concept voor de inrichting. Deze is sfeervol en ambachtelijk en speelt met historische details die behouden moesten blijven. Zoals de voederbakken voor de paarden, nu in gebruik als broodkast. Stoelen en tafels zijn ontworpen door Tiddo de Ruiter.
