nl / en
 
 

Museum Oud Amelisweerd won prestigieuze prijs voor cultureel erfgoed 2016
De 'EU Prize for Cultural Heritage/Europa Nostra Awards' in de categorie ‘Outstanding achievements in the conservation, enhancement and adaptation to new uses of cultural heritage’ werd in 2016 uitgereikt aan Museum Oud Amelisweerd. De jury was lovend over de manier waarop het landhuis is gerestaureerd en herbestemd. Soda en restauratiearchitect Krijn van den Ende (BBOR) hadden in het proces steeds het monument zelf als startpunt genomen.

De jury prees de uitmuntende conserverings- en museologische aspecten in het project. "De educatieve kwaliteit van het museum is discreet maar zelfbewust, de kwaliteit van het tentoonstellingsmeubilair is uitnemend [...] De hedendaagse aanvullingen, zoals bijvoorbeeld de collectie moderne kunst zijn goed in de historische context ingepast. Het monument zelf is van groot belang en de authenticiteit van het 18e eeuwse landhuis is intact gebleven, dankzij de aandacht die de restaurateurs hebben besteed aan alle details", aldus de jury.

 

Wanden vertellen geschiedenis 
Oud Amelisweerd werd rond 1770 gebouwd door baron Godard Taets van Amerongen. Met schepen van de V.O.C. kwamen de Chinese behangsels naar Nederland om de muren van het zomerverblijf te verfraaien. Bloeiende struiken en vogels, een jachtscène en een drakenbootfestival geven uitdrukking aan het 18e eeuwse ideaalbeeld van de natuur als symbool van het ware en het goede.

 

Ook latere bewoners zoals koning Lodewijk Napoleon en de familie Bosch van Drakesteyn lieten hun sporen na. Letterlijk laag na laag: behangfragmenten op de muren laten een bonte schakering van 18e, 19e en 20e eeuwse stijlen zien. Zo vertellen de muren van Oud Amelisweerd over de bewoners en hun tijd.

 

Tussen 2013 en 2014 voegden de gemeente Utrecht - inmiddels de eigenaar van de buitenplaats - en het Armando Museum een nieuwe bewoner toe aan deze rijke historie: de collectie van de Nederlandse kunstenaar Armando.

Restauratie paradox 
De vraag was: hoe combineer je het behoud van een monumentaal landhuis met de functie van een museum zonder dat dit leidt tot halfslachtige compromissen of onwenselijke concessies? Naast de ogenschijnlijke tegenstelling tussen de historische buitenplaats en het werk van Armando, stonden ook het behoud van het kwetsbare monument en het openstellen hiervan op gespannen voet met elkaar. In het ontwerp kreeg elke verdieping van het landhuis een andere benadering.

 
 

Bel-etage
Op de bel-etage waren de wandbespanningen grotendeels in tact en werden deze waar nodig in volle glorie hersteld. Ze vormen een spannend contrast met de aardse werken van Armando. 

 
 

Eerste verdieping
De tijdslagen in Oud Amelisweerd zijn af te lezen aan de lagen behang in de kamers. Op de eerste verdieping waren de behangsels grotendeels beschadigd en zijn deze verwijderd. De aanwezige behangfragmenten getuigen van de verschillende periodes van bewoning. De staat en de verscheidenheid van deze fragmenten stonden echter een gebruik als ondergrond voor het daarop tonen van kunst in de weg. De gevonden oplossing was om niet één bepaalde behanglaag te reconstrueren, maar juist alle fragmenten intact te laten en te conserveren.

 

Om de wanden vervolgens toch geschikt te maken voor het exposeren van kunst werd over alle wandfragmenten letterlijk een nieuwe laag toegevoegd, namelijk een speciaal voor dit doeleinde geweven, transparante linnen bespanning. Deze linnen bespanning refereert tevens aan de ondergrond van de oude wandbespanningen. 

 
 
 

Documentatiecentrum
Op de zolder bevindt zich het documentatiecentrum over het werk van Armando en de geschiedenis van het landhuis. Hier is het volledige interieur als een nieuwe laag aan de zolder toegevoegd. Het grote contrast tussen het interieur en het landhuis benadrukt beide.

 
 

 De historie van het huis, zijn bewoners en unieke behangsels wordt beleefbaar gemaakt door een interactieve tentoonstelling. 

 
 
 

Het ogenschijnlijk uit papier opgebouwde meubel midden in de ruimte speelt hierin een belangrijke rol. Aan de hand van behangfragmenten wordt het verhaal van het monument en zijn bewoners verteld. Deze fragmenten zijn geplaatst in lades waar ze goed beschermd zijn tegen licht en vocht. Door het opentrekken van een lade start er de ene keer een animatie op een scherm op de bovenkant van het meubel, een andere keer licht er elders in de ruimte een groter behangfragment op.

 

Credits: animaties / Keyframes, inhoudelijke invulling / Sander Karst, interieur bouw / Speltuig

Ingenieus daglichtsysteem
Bij de aanleg van het landgoed in de 18e eeuw stond de beleving van de natuur centraal. De grote ramen in het huis en de zichtlijnen in het omliggende park vormen hiervan de getuigen. Om de kwetsbare wanddecoraties te beschermen tegen teveel daglicht waren de luiken de laatste decennia gesloten. Hierdoor ging de relatie met de omgeving verloren. Samen met licht-adviseur Joost de Beij is er speciaal voor het museum een interactief lichtsysteem ontwikkeld.

 
 

Via permanente lichtmeting worden de bestaande luiken en nieuwe screens automatisch bediend om de toegestane hoeveelheid daglicht te reguleren. De ruimtes en de aanwezige kunstwerken worden zoveel mogelijk aangelicht met natuurlijk licht. Door Soda ontworpen lampen vullen dit op een subtiele manier aan waar nodig. Resultaat is dat het contact met het omringende landschap is hersteld. 

Details
De meubels die Soda ontwierp zijn geen objecten die enkel naar zichzelf verwijzen. De banken die Soda voor het museum ontwierp zijn bewust opgebouwd uit verschillende lagen: een subtiele verwijzing naar de gelaagde historie van het landhuis.

 
 

Jaarlijks betreden tienduizenden bezoekers het museum. Een traploper moet de houten traptreden beschermen tegen hun voetstappen. Het ontworpen patroon op deze traploper verwijst naar de slijtagesporen op de eeuwenoude trap er onder.

Het Koetshuis
Vanwege de kwetsbaarheid van het landhuis werd er voor gekozen om de ticketverkoop, horeca en auditorium onder te brengen in het koetshuis. Het ticketoffice en de museumwinkel van Museum Oud Amelisweerd sluiten aan op het museumconcept: in het meubilair - ook hier als een nieuwe laag toegevoegd - herkent men de minimalistische vormentaal van het documentatiecentrum op zolder. Het houten meubel in de entree van het koetshuis (met uitgebreide informatie over de landgoederen) is ontworpen in opdracht van de gemeente Utrecht en opgebouwd uit eikenhout afkomstig van deze landgoederen. 

 
 
 

In de kasten zijn teksten van Armando uitgefreesd. Als de museumwinkel gesloten is zijn deze beeldbepalend.

 
 

De Veldkeuken
De Veldkeuken is een museumcafé, bakkerij en ‘slow food’ restaurant in het voormalige koetshuis van landgoed Oud Amelisweerd. Soda ontwikkelde het concept voor de inrichting. Deze is sfeervol en ambachtelijk en speelt met historische details die behouden moesten blijven. Zoals de voederbakken voor de paarden, nu in gebruik als broodkast. Stoelen en tafels zijn ontworpen door Tiddo de Ruiter.

Organisatie
In de rol van ontwerper en projectleider voor het museum zat Soda rond de tafel met vertegenwoordigers van de Rijksgebouwendienst, de gemeenten Utrecht en Bunnik en het Armando Museum. Ondanks vaak tegengestelde meningen, heeft Soda een concept en ontwerp voor het nieuwe museum gemaakt dat door alle betrokkenen niet als compromis, maar als een meerwaarde is ervaren. Tevens droeg Soda zorg voor de directievoering en het projectmanagement. Alles werd gerealiseerd binnen het budget.

credits: 
Museum
:
museale herbestemming / museale herbestemming ontwerp en projectmanagement / Soda
museumconcept / Yvonne Ploum, MOA
grafisch ontwerp / Vanessa van Dam
lichtadviseur / Joost de Beij
wandbespanningen / Ruys-Zeist, Deltracon
(tentoonstellings)meubilair / Speltuig en ander houtwerk Brandwacht en Meijer
animaties / Keyframes  
           

Restauratie:
restauratiearchitect / Krijn C.van den Ende (BBOR)
wandbekledingen + behangrestauratie / Judith Bohan, XL papier, SRAL
restauratie bouwbedrijf / Burgy
restauratieschilderwerk / Atelier Terhorst
hout- en meubelrestaurateurs / Folkers, Vos en Creman                                             

Techniek:
adviseur W installaties / Bordewijk Advies. Neuhaus
adviseur E installaties / Spelbrink Elektrotechnisch Advies- en Tekenburo
klimaatinstallatie / Campus Installatietechniek
lichtregeling en armaturen / Nelissen Dekorbouw, de Cirkel, Emenem

Onderzoek:
RCE, Rijksdienst Cultureel Erfgoed / Marceline Dolfin / Eloy Koldeweij
Universiteit van Amsterdam (UvA) / 
Conservering en restauratie / Technische Universiteit Eindhoven /
TNO, Nederlandse Organisatie voor Toegepast Wetenschappelijk Onderzoek

Documentaire
RTV Utrecht maakte een documentaire over de transformatie van het monument tot museum: