Stedelijk Museum Schiedam, 2018-2022
Op 14 mei 2022 werd het Stedelijk Museum Schiedam feestelijk heropend in bijzijn van staatssecretaris Cultuur en Media Gunay Uslu en burgemeester Cor Lamers. Het was een bijzondere dag waarop de museumdeuren voor het publiek weer opengingen en iedereen kon kijken naar het resultaat van de renovatie die de afgelopen drie jaar had plaatsgevonden.

Geschiedenis van een monument
Het Stedelijk Museum Schiedam werd in 1899 opgericht en is sinds 1941 gevestigd in het rijksmonument Sint Jacobsgasthuis. Dit gasthuis werd in 1787 gebouwd in een symmetrische, neoclassicistische stijl naar een ontwerp van de architect Jan Guidici. Het staat op de plaats van een nog ouder gasthuis dat rond 1547 werd gesticht door gravin Aleida van Henegouwen. Het gebouw bood nog tot 1934 onderdak aan arme ouderen en deze functie is af te lezen aan de plattegrond: centraal in het gebouw bevindt zich een grote kapel met aan weerszijden een vleugel. De linker vleugel werd gebruikt als mannenvleugel en de rechter als vrouwenvleugel.

Onderzoek en integrale benadering
Aan de renovatie van het museum ging een gedegen onderzoekstraject vooraf. Samen met Bordewijk/De Adviseurs voerde Soda een ontwerpend onderzoek uit. Leidend hierin waren het vinden van oplossingen voor diverse veiligheids- en constructieproblemen en de slecht functionerende installaties, de wens tot het verduurzamen van het rijksmonument en het verbeteren van de  bezoekerservaring.

Het hele museum is grondig en met veel aandacht gerenoveerd. Tentoonstellingszalen, verkeersgebieden en verschillende bezoekersruimtes zijn vernieuwd en aangepast. Bureau Soda was samen met Bordewijk/De Adviseurs verantwoordelijk voor het ontwerp en de begeleiding van de renovatie en trok hierin nauw op met het museum, de gemeente en gespecialiseerde partners. Gedurende het hele renovatieproces is het rijksmonument met grote zorg benaderd en zijn, waar mogelijk, aanwezige waarden van het gebouw versterkt. Ook is er rekening gehouden met recentere ingrepen zoals die uit 2013, toen MVRDV de kapel inrichtte als entree ter vervanging van de ondergrondse toegang via het plein.  

Museumzalen
Het museum heeft dankzij de renovatie prachtige tentoonstellingszalen gekregen. Vrijwel alles in de zalen is nieuw. De ruimtes zijn verduurzaamd en geïsoleerd, geluid wordt geabsorbeerd, de zaalvloeren zijn constructief verbeterd, alle installaties zijn weggewerkt en het daglicht kan, als dat gewenst is, weer worden toegelaten.

Een belangrijk gevaar bij het na-isoleren van monumentale gebouwen met een museale functie is een verhoogd risico op condensatie van kwetsbare constructie-onderdelen. Om dit te risico te verkleinen, is er voor de isolatie van de tentoonstellingszalen gebruik gemaakt van capillair actieve isolatie waarvoor ventilerende voorzetwanden zijn geplaatst. Bijkomend voordeel van deze ingreep is dat áchter deze voorzetwanden de voorheen dominant aanwezige installatie uit het zicht weggewerkt kon worden.

Trappenhuizen en oriëntatie
Om het bestaande probleem met verticaal kunsttransport en tentoonstellingsmaterialen op te lossen én de toegankelijkheid voor bezoekers te verbeteren, zijn de trappenhuizen en liften vergroot en vernieuwd. Tevens is daarmee de zichtrelatie met de omgeving en het plein hersteld met als gevolg dat de oriëntatie van de bezoeker is verbeterd. Dit draagt sterk bij aan een prettige bezoekerservaring.

Van verweesde kelderruimte naar levendig educatie-atelier
Met de renovatie is ook het keldergebied, dat zich in het hart van het gebouw bevindt, onder handen genomen. De voormalige ondergrondse entree op het plein is dichtgelegd en in het  voorheen onbenutte en verweesde voormalige entreegebied zijn met zorg voor bestaande structuren, nieuwe ruimtes gecreëerd zoals een garderobe, stadsgalerij, tentoonstellingszaal en een educatie-atelier. Deze centrale educatieruimte is het dynamisch hart geworden van het keldergebied waar kinderen (actief) kunnen leren.    

Echo van het verleden
In het ontwerp heeft Soda zoveel mogelijk het rijksmonument tot zijn recht laten komen. Daarbij refereert Soda vaak op subtiele wijze aan het verleden, echter zonder te historiseren. Een voorbeeld is het aangewende kleurenpalet van een aantal zalen: de plafonds hebben een diep donkerrode kleur, tegen het zwarte aan, en de grijze vloeren laten een minuscule zweem rood zien. Een hint naar het ‘ossenbloed’ dat in vroegere tijden vaak als bindmiddel in verf werd gebruikt. Ook refereert de nieuwe inrichting van de trappenhuizen aan de verdwenen jaren 30 trap waarbij de doorgaande leuningen een verbindend element waren tussen de verschillende verdiepingen.

Zo echoot het verleden door in dit rijksmonument uit 1787 dat als museum anno 2022 weer volwaardig is toegerust voor de huidige tijd.

Het Stedelijk Museum Schiedam profileert zich als museum voor moderne en hedendaagse Nederlandse beeldende kunst met o.a. een grote collectie werken uit de Cobra-beweging. Daarnaast herbergt het museum een cultuurhistorische collectie. Het museum werd opgericht in 1899 en is sinds 1940 gevestigd in het rijksmonument Sint Jacobs Gasthuis (1787).

Adviserende en uitvoerende partijen renovatie:
Installatieadvies: Energetica Advies, Bordewijk/De Adviseurs
Bouwfysica: Ingenieursbureau Physitec
Constructeur: Van den Brink
Directievoering: STEAD Advisory
Projectleiding: Stevens Van Dijck
Lichtontwerp: Beersnielsen Lichtontwerpers
Bouwkundig aannemer: BURGY Bouwbedrijf
Installatietechnisch aannemer: Kuijpers
Bouwkundig aannemer keldergebied: Metz Nederland B.V.
Electrotechniek: Stigho Electro bv
Adviseur museum: Toornend en partners
Adviseur restauratie: Vitruvius

Foto's: Ernst Moritz
Eerste foto: Zoro Feigl, 'Zwermen', 2020